1.7 Trilyon Dolar! Bu ne mi? Ben bu yazıyı yazarken toplam kripto para piyasası büyüklüğü. Yani dünyadaki tüm kripto paralar değerinin toplamı
Yazıda Ne Var?
Amerika borsasının toplam büyüklüğü yaklaşık 50 trilyon dolar. Borsa İstanbul’un da yaklaşık 350 Milyar dolar. Bu büyüklüklükleri kripto para piyasasının gözümüzde daha net canlanması için veriyorum.
Ben İTÜ Elektronik Mühendisliği mezunuyum ve kripto paraları yatırım aracı olarak görmüyorum. Ama geçmişte alıp satmışlığım oldu. Bu yazıda, neden kripto paraları yatırım aracı olarak görmediğimi ve eğer alacaksanız nelere dikkat etmeniz gerektiğini anlatmaya çalışacağım.
Kripto Paralar Nasıl İcat Edildi?
Her şeyden önce, işin temeline inelim. Kripto Para nasıl icat edilmiş? Parayı Lidyalılar bulmuştu, o zamana kadar ürün takasıyla olan ticareti parayla yapalım deyip akıllıca bir çözüm getirmişlerdi. Acaba Kripto Paralar nasıl ortaya çıktı?
💡 Diğer Analizlerimi Gördünüz Mü? 🔍Analizler sayfasından tüm yatırım analizlerime ulaşabilirsiniz.
Bitcoin, yaratılan ilk kripto para birimiydi ve şu anda en değerli ve en iyi bilinen kripto para birimidir. Ülkemizde halen bitcoin ve kripto para arasındaki farkı bilmeyen büyük bir kesim de var. Ethereum bitcoin alayım mı, Ripple bitcoin nasıl gibi soruları az duymadı bu kulaklar. Kripto bir para birimi çeşidi, ve bitcoin bu para birimlerinden biri. Yani şöyle bir benzetme yapabiliriz. Kripto paralara döviz dersek, bitcoin de Amerikan Doları.
İlk Bitcoin 2009’da Üretildi
Dönelim konumuza. Bitcoin ilk olarak Ocak 2009’da bir bilgisayar programcısı veya bir grup programcı tarafından Satoshi Nakamoto takma adı altında başlatıldı ve Bitcoini hayata geçirenin ya da geçirenlerin gerçek kimliği hiçbir zaman doğrulanmadı.
Bitcoin’in gizemli yaratıcısının 2008 tarihli bir makalesi, kripto para piyasasının omurgası olacak blockchain sistemini ortaya çıkardı. Blockchain, bilgilerin güvenliğini sağlamak için bilgisayar sistemleri ağı boyunca çoğaltılan ve dağıtılan işlemlerin dijital bir defteridir. Biraz karıştı değil mi? Netleştiricez merak etmeyin.
Kripto hakkında anlaşılması gereken ilk ve en temel şey, çoğunlukla diğer para birimleriyle aynı olmasıdır: eşit değerde mal veya hizmet karşılığında ticaret yapabileceğiniz sınırlı bir kaynak. Paranın kendisi değerlidir çünkü insanlar onun değerli olduğu konusunda hemfikirdir. Örneğin ABD doları, Euro ya da Türk Lirası değerlidir çünkü ticarette kullanılır ve tanınmış bir otorite, yani devletler tarafından desteklenir.
💡 Kral Hesaplayıcıları Gördünüz Mü? 👑Kral Hesaplayıcılar ile yatırım analiz ve geri dönüş hesaplarınızı yapabilirsiniz.
Kripto Paralar Merkezi Olmayan Bir Yapıya Sahiptir
Geleneksel para birimleri ile Kripto paralar arasındaki en temel fark, kripto paraların decentralized, yani merkezi olmayan yapısıdır.
Bunu biraz açıklayalım. Geleneksel para birimi alışverişlerinde, bir merkez bankası, işlemlerin meşruluğunu doğrular. Örneğin, bankaya para yatıracağınızda, önce makineden geçirilir, ve banka paraların sahte olmadığından emin olduktan sonra hesabınıza yatırılır. Bu tutarlar da Merkez Bankasına raporlanır. Hemen hemen tüm para birimlerinde durum bu şekildedir.
Bu Yazının İçeriğini YouTube Videosu Olarak İzleyebilirsiniz
Örneğin, diyelim arkadaşınıza bir para göndereceksiniz. Öncelikle, arkadaşınızın IBAN ve adını soyadını banka uygulamasından yazıyorsunuz. Sonra gönder tuşuna bastığınızda, öncelikle bankanız, girilen iban kriterlere uyuyor mu diye bakıyor. Ön kontrollerden sonra bu talep EFT kayıt merkezine düşüyor ve IBAN’ın sahibi olan bankaya gidiyor. O banka da iletilen IBAN ve alıcı ismiyle bir kayıt varsa, para arkadaşınızın hesabına geçiyor. Tüm bu işlemler bankaların onayları ve üst perdede Merkez Bankasının çatısı altında işliyor. Yani, bir otorite, işlemlerin doğruluğunu onaylıyor.
Kripto para birimiyle yapılan işlemlerde böyle bir otoriteye ihtiyaç yoktur. Çünkü, ödeme, peer-to-peer denilen, uçtan uca, alıcı ve gönderici arasında gerçekleşir. Bu işlemler, blockchain olarak bilinen, türkçesi blok zincir, halka açık bir deftere girilerek doğrulanır.
Bu merkezi olmama özelliği, kripto paralara en büyük avantajı sağlıyor. İki taraf arasında herhangi bir aracı olmadan alınıp satılabiliyor. Ancak bu, aynı zamanda bir büyük dezavantaja da yol açıyor. Bir aracının olmaması, bir kripto para biriminin değerinin, geleneksel para birimine göre çok daha fazla dalgalanmasına neden olabiliyor.
Blockchain, Yani Blok Zincir Nedir?
Kripto para birimleri merkezi bir otorite yerine bir blockchain, yani blok zincir kullandığından, blockchain kriptonun kendisinden ayrılamaz. Bu kısmı anladıysanız, büyük yol kat ettik demektir.
Kısaca, blok zincir, her işlemin görülebildiği halka açık bir defterdir. Defter derken fiziksel bir defter değil, bilgisayar ortamında tutulan bir kayıttan bahsediyorum.
Bir blok zincir aslında tüm işlemlerin tamamen görülebildiği ve hiç kimsenin erişimini kaybedemeyeceği bir hesap defterinin yüksek teknolojili bir versiyonudur.
Halka açık olması ve dağıtılmış yapıda olması, blok zincir üzerindeki işlemlerin doğrulanabilmesini sağlar. Bir bloğun blok zincirine eklenmeden önce doğrulanması gerekir. Doğrulama, her kripto paranın kaybolmadan harcanamayacak benzersiz bir nesne olmasını sağladığı için kriptoya değerini verir. Yani kripto paralar, bana göre kripto kodlar, eşsiz olduklarından bir maddi değeri var.
Bu aynı zamanda çoğu kriptonun anonim olmadığı anlamına da gelir, çünkü görünürlük bir block zincirin tüm amacıdır. Hani kripto para gizlilik demekti diye düşünebilirsiniz.
Burada bahsettiğim şey kripto varlığınızın görünürlüğü. Yani bitcoin aldıysanız bu blok zincir üzerinde halka açık bir şekilde görünür. Ama sizin adınız soyadınız yoktur. Yani 1 milyon dolarlık bitcoininiz varsa, orada 1 milyon dolarlık bitcoininizin kodu görünür ama sizin o kodun sahibi olduğunuz bilinmez.
Bitcoin blok zinciri, bitcoin değerini verir çünkü her bitcoin işlemi tüm halk tarafından görülebilir ve böylece hepsinin meşruiyeti kontrol edilebilir. Bu, diğer tüm kripto para birimlerinin arkasındaki genel prensiptir.
Peki, Ben Neden Kripto Paralar Bir Yatırım Aracı Değildir Diyorum?
Bitcoin’in yaratıcısı Satoshi Nakamoto’nun 2008’de yazdığı ilk bitcoin makalesini okudum. Sonuç kısmını da sizler için Türkçe’ye çevirmeye çalıştım. İngilizcem iyidir ama tam anlaşılmıyorsa da karışık teknik terimler nedeniyle olabilir idare edin. Makalenin orijinaline de buradan erişebilirsiniz.
Evet, makale sonunda şöyle deniyor:
“Elektronik ödemeler için güvene dayanmayan bir SİSTEM önerdik.”
Yani para birimi önerdik demiyor, sistem diyor.
“Sahipliğin güçlü bir şekilde kontrol edilmesini sağlayan, ancak çifte harcamayı önlemenin bir yolu olmadığında eksik olan, dijital imzalardan yapılan paraların olağan çerçevesiyle başladık. Bunu çözmek için, dürüst düğümlerin CPU gücünün çoğunluğunu kontrol etmesi durumunda bir saldırganın,”
yani hackerları kastediyor,
“değiştirmesi için hesaplama açısından pratik olmayan bir hale gelen, genel işlem geçmişini kaydetmek için iş kanıtını kullanan uçtan uca bir ağ önerdik.”
Makalenin tamamında, sadece bir yerde “currency” yani “para birimi” ifadesi geçiyor, o da giriş kısmında, fiziksel ödemedeki sorunları anlatırken. “Coin” yani “madeni para” ya da “para” ifadesi de 18 defa geçiyor. Onu da şöyle tanımlamışlar.
“We define an electronic coin as a chain of digital signatures”.
Türkçe meali şu: “Elektronik madeni parayı, dijital imzalar zinciri olarak tanımlıyoruz.”
Yani ilk bitcoin makalesinde “bitcoin para birimi” gibi bir ifade yok. Ya da para olarak kullanılabileceğine ilişkin birşey de yok. Aksine, güvenli bir elektronik ödeme sistemi ya da ağı şeklinde bir makale.
Bu arada bu konuyu halen bilgisayar mühendisi, elektronik mühendisi arkadaşlarımızla tartışıyoruz, kimilerimize göre para birimi, kimileri de benim gibi düşünüyor. Yani büyük bir mutabakat yok halen.
Kripto Paralar İle İlk İşlem: İlk Bitcoin İşlemi Ne Zaman Oldu?
Ama size, Bitcoin ile ilgili ilginç bir bilgi daha vereyim. 2010 yılında, bitcoin kullanılarak bilinen ilk ticari işlem, programcı Laszlo Hanyecz’in 10.000 bitcoin karşılığında iki Papa John’s pizzası satın almasıyla gerçekleşti. Bugün bir bitcoin yaklaşık 40.000 dolar. Yani bu arkadaş 2010’da bugünkü ederiyle 400 milyon dolara iki pizza almış. Yaklaşık 12 trilyon lira. Sizce, bitcoinin para birimi olduğunu düşünseydi, böyle fantastik bir harcama yapar mıydı?
Benim anladığım, bitcoin, elektronik ödemelerin güvenli bir şekilde uçtan uca yapılması için geliştirilmiş bir sistem. Kod parçacıklarının eşsiz olması da, onlara bir değer katıyor. Özetle, blok zincir teknolojisi, merkezi olmayan ve uçtan uca çalışan yapısıyla, mükemmel bir şifreleme sistemi bence. Siber güvenlik, şifreleme, bankacılık ve bir çok teknolojide kullanılabilecek mükemmel bir sistem. Kırılması imkansız gibi!
Peki, Bitcoin Nasıl Para Eder Oldu?
Şimdi gelelim asıl konuya, tamam, blok zincir teknolojisi mükemmel bir şifreleme altyapısı sunuyor. Peki, bitcoin ya da kripto paralar nasıl para etmeye başladı.
Sınırlı sayıda olan şeyler, her ne olursa olsun değerlidir. Örneğin, altın, ya da gümüş. Bu metaller aslında bir değeri temsil ediyorlar. Neden, çünkü dünyada sınırlı sayıda bu madenlerden var. Bir altın madeni bulunsa bile, çıkarılması çok yüksek maliyetlere sebep oluyor ve yıllar alıyor. Dolayısıyla, mevcutta piyasadaki altınlar değerli oluyor.
Bitcoin de sıra dışı ve sınırlı sayıdaki şifreleme teknolojisi nedeniyle maksimum toplam Bitcoin arzı 21 milyon olabilecek.
Şu anda yaklaşık 20 milyon bitcoin var, yani son 1-1.5 milyon bitcoin daha çıkacak. Özetle, sınırlı sayıda üretilebilen bir kod parçacığının, zaman içerisinde değerli olduğu kabulüyle bitcoin giderek değerlendi. Bu benim fikrim.
Bitcoin kod tabanındaki yuvarlama operatörlerinin kullanılması nedeniyle üretilen Bitcoin sayısı muhtemelen hiçbir zaman 21 milyona ulaşamayacak ama yaklaşacak. Neyse teknik konularla daha fazla boğmayayım sizi.
Dolayısıyla, kimilerine göre, 21 milyon’a yaklaştıkça, yeni bitcoin de çıkmayacağından, talep de devam ederse, mevcut Bitcoinler ya da kripto paralar daha fazla değerlenecek.
Aynı şey değil ama, bir fikir vermesi açısından paylaşıyorum sadece. Hatırlıyorsanız, pandemi zamanında marketlere saldırmıştık, makarna, tuvalet kağıdı, sabun vesaire. Ya ben ilk maskemi 20 liraya almıştım eczaneden, onu da tek tek satıyordu! Enflasyonla beraber şimdi olsa 50-60 lira diyecekti herhalde.
Özetle, arzı kısıtlı olan her şey, eğer insanlar da rağbet gösteriyorsa değerlenir. E altın, gümüş de öyle, o zaman bitcoin de öyle değerli kalmaz mı? Bunu zaman gösterecek. Ama, altının çoğu merkez bankası tarafından rezerv değer olarak görüldüğünü biliyoruz. Yani, yasal, uluslararası finansal sistemde bir karşılığı var. Regülasyonlara tabi. Ama Kripto Paralar için böyle bir regülasyon yok. Aksine, devletler büyük oranda kripto paraların karşısında çünkü kontrolsüz bir nakit akışı var. O detaylarına burada pek girmeyeceğim, bu yazının konusu neden kripto paraları yatırım aracı olarak görmediğimdi.
Peki, Kripto Para Almak İsteyenler Ne Yapmalı?
Ben kripto paraları yatırım aracı olarak görmediğimi anlattım. Ama, talep var, arz kısıtlı, dolayısıyla değeri artacak bir şey olabilir. Bu yüzden, almak isteyenlere üç önerim olacak.
1- Varlığınızın tamamıyla kripto para yatırımı yapmayın.
Kaybederseniz de sizi üzmeyecek bir tutarı, birikiminizin maksimum %3-5’ini hadi en fazla %10’unu geçmeyecek bir tutar kadar alın. Çok artarsa, treni kaçırdım diye üzülmezsiniz, sonra da bu yazıya dönüp keşke seni dinlemeyip daha çok alsaydım yazarsınız belki.
2- Büyük coin’leri alın.
Altcoin alıp, ileride çok artar falan diye hayaller kuranlar var. Arkadaşlar, Bitcoin, Ethereum, Ripple, Dodge coin her ne kripto para birimi olursa olsun, büyük bir sistem içinden bir kod bloğu satın alıyorsunuz aslında. Ekosistem aynı.
Alt coinlerde tarihsel olarak çok fazla dolandırıcılık oldu. O yüzden, Bitcoin ya da Ethereum gibi, ana coinlerden alın. Varsın miktarı az olsun ama daha garanti olsun.
3- Dijital cüzdanınızı kendiniz tutun.
Ülkemizde de, adını vermeyeyim, bazı platformlar aracılığıyla kripto para vurgunları oldu malum. Bunun nedeni, aldığınız kripto paraları, aracı platform’da saklamanız nedeniyle oluyor. Yani o platformu yönetenler kötü niyetliyse, sizin varlıklarınızı istediği gibi kullanabiliyor.
Eğer yapabiliyorsanız, dijital cüzdanınızı kendiniz güvenli bir flash disk ya da harici diskte kendiniz tutun. Eğer bu kompleks geliyorsa, uzun yıllardır piyasada olan, adı kirlenmemiş platformlar aracılığıyla işlem yapın. Komisyonu düşük ya da promosyon verecek diye, adı sanı duyulmamış platformlara kripto varlıklarınızı atmayın.
Kripto para dünyasını ve kripto paraları neden yatırım aracı olarak görmediğimi anlatmaya çalıştım. Umarım faydalı olmuştur. Umarım her şey, gönlünüzce olur.
Yasal Uyarı
Burada yer alan yatırım bilgi, yorum ve tavsiyeleri yatırım danışmanlığı kapsamında değildir. Yatırım danışmanlığı hizmeti, kişilerin risk ve getiri tercihleri dikkate alınarak kişiye özel sunulmaktadır. Burada yer alan ve hiçbir şekilde yönlendirici nitelikte olmayan içerik, yorum ve tavsiyeler ise genel niteliktedir. Bu tavsiyeler mali durumunuz ile risk ve getiri tercihlerinize uygun olmayabilir. Bu nedenle, sadece burada yer alan bilgilere dayanılarak yatırım kararı verilmesi beklentilerinize uygun sonuçlar doğurmayabilir.